Anoreksja to często w potocznym rozumieniu brak apetytu. To jednak ogromne uproszczenie, ponieważ anoreksja to wieloczynnikowa, ciężka choroba psychiczna która niesie największe ryzyko śmierci wśród osób nią dotkniętych. Dane epidemiologiczne wskazują że nawet 22 % osób ze zdiagnozowanym jadłowstrętem psychicznym umiera z powodu powikłań somatycznych lub śmierci samobójczej.
Anoreksja – kogo dotyka najczęściej
Odpowiedź na to pytanie jest złożona tak jak złożone są przyczyny tej choroby. Można je podzielić na następujące czynniki:
Cechy osobnicze pacjentki które predysponują do powstania zaburzenia:
Nadodpowiedzialność, wysoki perfekcjonizm w podejściu do czynności i obowiązków, potrzeba i poczucie obowiązku w spełnianiu potrzeb i oczekiwań innych ludzi, niskie poczucie wartości, silna potrzeba sukcesu i/lub bycia wyjątkową przy jednoczesnym niedostrzeganiu swoich dokonań i możliwości, skłonność do krytyki i surowej oceny siebie samej, brak wiary w swoje zasoby i brak zaufania do siebie, wysoka wrażliwość, silna potrzeba kontrolowania czegoś, lęk przed bliskością, chłód emocjonalny, czarno białe widzenie świata i zdarzeń w nim zachodzących, ogromna koncentracja na ciele i postrzeganie swojej wartości głównie poprzez pryzmat wyglądu
Pragnę jednak podkreślić, że nie jest regułą iż występowanie takich cech u jakiejś osoby spowoduje wystąpienie zaburzeń odżywiania.
Czynniki biologiczne do których należą:
- uwarunkowania genetyczne
- wada wrodzona ośrodków optymalizujących poczucie głodu i sytości
- zaburzenia w przewodnictwie sygnałów z układu pokarmowego
- choroby afektywne, szczególnie depresja
Czynniki rodzinne
Zdaniem jednego ze współczesnych badaczy i twórców psychoanalizy – Valerino Albisetti „często rodzice osób dotkniętych anoreksją są nieprzyjemni, sztywni, nieprzystępni w stosunku do swoich dzieci”. Ja powiedziałabym że pewien sposób funkcjonowania rodziny może być czynnikiem predysponującym do rozwinięcia się zaburzeń odżywiania. Rodziny te cechuje zwykle:
- zatarcie się granic między członkami rodziny tzw splątanie
Rozmyte granice w rodzinie powodują utratę indywidualności i autonomii członków rodziny. Dzieje się tak ponieważ w takiej rodzinie każdy w stosunku do każdego czuje się nadodpowiedzialny. W praktyce oznacza to że członkowie rodziny mają niezwykle mocno rozbudowaną empatię i potocznie mówiąc „biorą cudze emocje na siebie”, czyli przeżywają je tak, jakby to były ich własne. Dlatego dokonują wielu wysiłków, na różne sposoby by ta druga strona nie cierpiała, nie była smutna. Dziecku w takiej rodzinie trudno rozróżnić emocje których doświadcza samo, od tych które przeżywają członkowie rodziny. W rodzinie z zatartymi granicami rodzice są zwykle nadmiarowo skoncentrowani na dzieciach, niechętnie godzą się na uczestniczenie dzieci w życiu poza domem i budowanie innych relacji.
W takiej rodzinie czuje się wzajemne wsparcie, ale odbywa się to kosztem indywidualności i autonomii. Trudno jest rozdzielić to, co samemu się doświadcza i przeżywa, od tego co przeżywają inni członkowie rodziny. Dzieci w tych rodzinach podejmują wiele działań, żeby ta druga strona „nie cierpiała”, „nie było jej przykro”. Wtedy łatwo jest rezygnować z własnych pragnień, dążeń, planów i marzeń.
- sztywność rodziny
Sztywność w rodzinie charakteryzuje się brakiem elastyczności, dominują sztywne zasady które skutkują poczuciem skrępowania i bezradności w sytuacjach trudnych. Cała rodzina funkcjonuje jakby za murami świata, a dodatkowo mury wyrastają między członkami rodziny. Jest to spowodowane bardzo sztywno wyznaczanymi granicami, brakiem wzajemnego wsparcia przy narzucanych restrykcjach. W rodzinie usztywnionej często panuje chłód emocjonalny i brak wzajemnego wsparcia. Taka sytuacja z jednej strony wymaga rozwinięcia przez dzieci autonomii i niezależności, dzieje się to dodatkowo w warunkach silnego stresu, z drugiej zaś strony uczy izolacji oraz wiary w to że świat jest zły i zawsze trzeba sobie radzić samemu. Dlatego w dorosłym życiu dzieci z takich rodzin często nie umieją prosić o pomoc, ani jej przyjmować. Taka postawa wywiera piętno na relacjach z ludźmi, jest bowiem pełna wiary w złe lub nadmiarowe intencje innych ludzi i niemożność sprostania ich oczekiwaniom.
- nadopiekuńczość
Postawa nadopiekuńcza wobec dzieci daje im przekaz że same nie są w stanie funkcjonować i że są nieporadne. To powoduje uzależnienie od rodziców i wyuczoną bezradność. Dziecku brakuje poczucia sprawczości i kontroli nad życiem. Wtedy bardzo często anoreksja jest jedynym obszarem w którym dziecko czuje że coś kontroluje, że coś zależy tylko od niego i nikt mu tego nie zabierze. Zyskuje wiec także poczucie sprawczości i paradoksalnie siły.
Normy społeczno-kulturowe
Współcześnie ogromne znaczenie w rozwoju zaburzeń odżywiania mają media społecznościowe I promowane w nich kanony piękna i urody. Obecnie w mediach społecznościowych wszechobecny jest kult szczupłego ciała, za którym stoi przekaz że jedynie takie ciało jest idealne. Co więcej, równocześnie j ten medialny przekaz mówi że tylko szczupła sylwetka gwarantuje szczęście, sukces i akceptację. Skala tego zjawiska jest ogromna, łatwo więc ulec złudzeniu i uwierzyć że przedstawiany wizerunek jest po pierwsze prawdziwy, a po drugie że jest jedyną i bezwzględną wartością na drodze do szczęścia.
Właściwości rozwojowe w okresie adolescencji
Okres dojrzewania, burzy hormonów i bardzo gwałtownych zmian zachodzących w ciele jest szczególnie trudnym etapem w życiu młodego człowieka. To co dzieje się z ciałem, czyli szybki przyrost masy ciała, zmiana proporcji sylwetki oraz osiągnięcie dojrzałości płciowej, u dziewczynek wystąpienie menstruacji siłą rzeczy są czynnikami koncentrującymi na ciele i wyglądzie. Dodatkowo często wywołują one lęk i niepokój. Taka duża koncentracja na sylwetce w zderzeniu z oczekiwaniami kreowanymi w mediach społecznościowych może skutkować stosowaniem różnorodnych diet odchudzających oraz sięganiem po inne metody zmniejszania masy ciała, takie jak: głodzenie się, przyjmowanie leków przeczyszczających i odwadniających, wywoływanie wymiotów oraz uprawianie intensywnych ćwiczeń fizycznych. Taki sposób funkcjonowania może być czynnikiem wspierającym powstawanie zaburzeń odżywiania.